Pokój

Miejscowość położona przy szosie wojewódzkiej Namysłów - Opole. Z Brzegu (ponad 30 km), można tam dojechać lokalnymi drogami przez Nowe Kolnie, Karłowice, Kuźnicę Katowską.

Historia. Do XVIII wieku tereny rozciągające się między Stobrawą a Budkowicznką były pokryte zwartą, słabo zagospodarowaną puszczą. Osadnictwo z zachodniej strony dotarło jedynie do linii Stobrawy, a od południa zatrzymało się na Brynicy. Jadąc od strony Brzegu, ostatnią miejscowością była Kuźnica Katowska, a od strony Namysłowa - Krogulno. Dalej była tylko puszcza sięgająca pod Wołczyn i niemal pod Kluczbork. Jedynymi miejscami, gdzie żyli ludzie były Novi Buda, Murower Bruck, Budkowice. W XVIII w. bory te należały do książąt z linii wirtembersko-oleśnickiej. Dynastia wywodziła się od ks. Sylwiusza Nimroda, który przybył na Śląsk w 1647 r. Zajmowała Oleśnicę, Bierutów i Radziejów, a Krogulno posiadała przynajmniej od 1688 r.

Okolice Novi Budy zwracają uwagę księcia Karola Erdmana (wnuk protoplasty, Carl Chrystian Erdmann, żył w latach 1716-1792). Podczas polowań znajduje tu spokojny uroczy zakątek. Nazywa go Carlsruhe - czyli (s)pokój Karola. Książę zakłada tu zwierzyniec a rok później w 1749 r. rozpoczyna budowę pierwszego pałacu myśliwskiego. Z czasem wokół pałacu powstają kolejne budynki służące rozrywce, kopane są stawy, zakładane parki z budowlami, powstaje teatr. Równoległe powstaje osada usługowa, która przekształca się w małe miasteczko ze szkołami, 4 świątyniami, stacją kolejową.
Po stu latach, w 1847 w Pokoju dr Freud tworzy uzdrowisko, które jest kolejnym bodźcem do rozwoju miasteczka Carlsruhe, powstają wtedy pensjonaty i kolejne budowle parkowe. Nadal Pokój stanowi centrum kultury: tatr, muzyka, komponuje tu nawet Karol Maria Weber.
Kres świetności Pokoju przyszedł w 1945 r., wówczas zniszczony został pałac na rondzie, kolejne lata przyniosły zagładę dla parków. Przeszłośc przypomina jedynie szpital reumatologiczno-rehabilitacyjny.

Najważniejszą budowlą Pokoju był pałac myśliwski. Pierwszy, warowny z r. 1749-50 spłonął w 1751. Następny wzniesiony w latach 1752-57. Stanowił centralny punkt założenia urbanistycznego. Otaczało go 8 oficyn ułożonych na okręgu. Po 1945 r. wszystko zrównano z ziemią, z całego założenia zostało jedynie rondo. Z ronda promieniście wybiega 8 ulic. Na końcu jednej z ulic prowadzącej na pd-zachód stoi kościół katolicki. Dokładnie na przeciwko ulicę zamyka kościół ewangelicki. Kościół Zofii, ewangelicko-augsburski. Wybudowany w l. 1765-75 i zachowany do dziś w doskonałym stanie. Nosi cechy klasycystyczne, zbudowany na planie krzyża łacińskiego. W środku wyposażenie rokokowe, typowe dla śląskich świątyń ewangelickich.

W kruchcie wystawione XVII-wieczne kancjonały ewangelickie drukowane w języku polskim w drukarni Trampa w Brzegu. Kościół rzymsko-katolicki Podwyższenia Świętego Krzyża, zbudowany w 1908 r., neobarokowy. Dawna szkoła, dziś plebania parafii ewengelickiej, stoi przy ulicy prowadzącej z ronda do kościoła Zofii.

Zespół parkowy. Tereny zielone rozciągały się od ronda wzdłuż szosy prowadzącej do Opola, po wschodniej stronie szosy. W przeszłości można było rozróżnić kilka części. I Ogród barokowy, położony najbliżej ronda, powstał w pierwszej kolejności w 1780 r. o pow. 40 ha. Miał charakter ogrodu francuskiego, czyli równo przycięte żywopłoty i regularne alejki i towarzyszyły im place zabaw. II Dalej był tworzony w l. 1780-90 park krajobrazowy, naturalny, urozmaicony licznymi przykładami małej architektury. III W miejscu dzisiejszego osiedla Winna Góra istniała plantacja winorośli. Za nią strzelnica i duży park krajobrazowy z kompleksem stawów: m.in. Staw Wilhelminy, Matyldy, Augusta (nazwy pochodzą od imion żon, córek i synów właścicieli). IV Natomiast na zachód od szosy do Opola rozciągał się założony w początkach Pokoju ogrodzony zwierzyniec.
Niestety to przeszłość. Dzisiaj wszystko jest zdziczałym, zarośniętym parkiem przypominającym raczej las w którym występują przeróżne gatunki miejscowe jak i egzotyczne. Drzewostan tworzą dąb, buk i świerk a w domieszce sosna, sosna wejmutka, grab, olsza czarna i daglezja i mniej spotykane okazy: tulipanowiec, platan klonolistny, kasztan jadalny, klon pensylwański, praorzech.
Ogród barokowy:

*Głaz narzutowy, granitowy, przyciągnięty z Siedlic w 1915 r., poświęcony ksieżnej Aleksandrze Matyldzie (żonie Eugeniusza Erdmanna), ufundowany przez mieszkańców wsi. Leży najbliżej ronda, od strony ulicy Wolności.

**Salon Herbaciany (Wodny) z lat 1776/77, który stoi na dużej wyspie pośrodku niewielkiego stawu; fuszerka budowniczych sprawiła rychłą katastrofę budowlaną, więc zlikwidowano most i zachowano budowlę w stanie ruiny. Za stawem z ruiną rozciągał się już mały park krajobrazowy. W nim zachowało się kilka obiektów:

*Lew. W 1863 ustawiono pomnik śpiącego lwa, który postawiono na cześć księcia Eugeniusza Erdmanna. Autorem jest słynny rzeźbiarz Teodor Kalide (autor brzeskiego chłopca z łabędziem). Żeliwny lew zachował się do dziś w doskonałym stanie. W pobliżu lwa znajdują się ponadto:
*Posąg Bogini Pokoju, rzeźba z 1791 r. przedstawiająca popiersie króla Fryderyka Wilhelma II (niezachowane) i postać bogini pokoju (zachowana bez głowy);

*Pomnik księcia Eugeniusza Erdmana z 1886 r. (dobrze zachowany w formie kapliczki wieżowej).

*Posąg Ateny / Minerwy (bez głowy, w prawej ręce trzyma tarczę z głową meduzy).

"Posąg Diany / Artemidy (bez głowy, trzymająca prawą stopę na głowie psa; z kołczanem na plecach)

*Posąg Wenus (u jej stóp dwa gołąbki)

*Posadzka okrągłej świątyni, na środku cokół pomnika (prawdopodobnie stało tu popiersie księcia Erdmanna z 1886 r.

*Posąg Apolla (wsparty na lirze, bez głowy)

Nieco dalej na południe:
*Sosna wejmutka - pomnik przyrody - najokazalsza na Opolszczyźnie.

*Pomnik Germanii postawiony po wojnie francusko-pruskiej w 1874 r. (zachował sie jedynie cokół w rododendronach). Dalej na południe, między osiedlem Winna Góra, zachowanym Domem Strzelca aż do stawu Wilhelminy, ciągnie się duży park angielski. Tutaj właśnie na sztucznie podwyższonych pagórkach założono winnice. Ze względu na klimat nie utrzymała się. W tej części parku istniały: rotunda, latarnia, przystań, ptaszarnia, świątynie i pomniki oraz dwa pałacyki: szwedzki z 1776 r., który spłonął w 1912; oraz drugi w Winnej Górze z 1780, później po 1920 przebudowany na cukrownię, pozostały po niej resztki cegieł.

Do dziś pozostały:
*Dom Strzelca - niepozorny budynek; najpierw tu była winiarnia, potem przechowywano tu tarcze strzeleckie miejscowego bractwa kurkowego.

*"Ciemne Ganki" - "Elisium" - ruiny z kamienia i rudy darniowej, zachowane łukowe wejście, to pozostałość labiryntu i rotundy zbudowanej dla Heleny. W 5 niszach (są do dziś) stały popiersia generałów - bohaterów wojen śląskich (m.in. gen. Seydlitza), a w środku stał pomnik samego Starego Fryca.

*Pomnik Fryderyka II Wielkiego (króla pruskiego) - na pokaźnym cokole, postać z utrąconymi głową i rękami. Jedyny zachowany w Polsce. Stoi trochę dalej, na wzgórku, opodal parkingu przy szosie do Opola. Głębiej w lesie ślady po strzelnicy oraz hali strzeleckiej.

*Na wyspie stawu Matyldy w 1826 wzniesiono Świątynię Matyldy - zachowana do dziś, ale trudnodostępna.

*Trzy głazy narzutowe: Wiara, Nadzieja i Miłość na brzegu stawu Matyldy.
*'Gwiada Erdmanna' - poświęcona księciu Mikołajowi (pozostał tylko cokół po pawilonie z pomnikiem), znajduje się na terenie dawnego zwierzyńca, na zachód od szosy do Opola, na przedłużeniu ulicy Kościelnej prowadzącej z ronda w stronę koscioła katolickiego.

*Przy szosie z Karłowic do Pokoju zachowały się ceglane fragmenty bramy do zwierzyńca

Ponadto: