Karłowice

Zespół zamkowy składa się z kilku budowli otaczających dziedziniec, z różnych okresów. Najstarsza częścią jest gotycki, okrągły, ceglany donżon z XIV w., podwyższany w XVI i XX w. Do wieży jest dobudowana barokowa kaplica rozbudowana w 1715 (przed wojną służyła jako kościół parafii rzym.-katolickiej). Z tyłu w miejscu gotyckiego skrzydła zamkowego znajdują się XVI w. zabudowania gospodarcze. Budynek mieszkalny, który zobaczymy tuż po przekroczeniu mostu zbudowany został dopiero w XIX w., jego najstarszą częścią jest XVI wieczna brama. Zamek otoczony jest, obecnie suchą, fosą na której założony został park krajobrazowy (2,68 ha). Na wyspę dojeżdżamy obok starego spichlerza i przez drewniany most, który w tej chwili wciąż broni dostępu do zabytku.
Tuż za mostem stały jeszcze w latach 80. XX w. dwie barokowe figury. Jedna z nich zachowana bez głowy, druga przeniesiona na teren kościoła. W pobliżu zamkowego mostu na fosie stary młyn oraz zabytkowy spichlerz z I poł. XIX w., ** Przy ulicy Kościelnej – prowadzącej z Rynku do kościoła – stoi niepozorny budynek mieszkalny, jedynym elementem wyróżniającym go są dwie trochę zatarte tablice z napisami po polsku i niemiecku, poświęcone jej mieszkańcowi. Tu żył, pracował i tworzył ksiądz Jan Dzierżon.

Jan Dzierżon (w niemieckich dokumentach Johann Dzierzon) (w polskiej bibliografii zapisywany czasem Dzierżoń) urodził się 16 I 1811r. w Łowkowicach koło Kluczborka. Pochodził ze śląskiej rodziny chłopskiej. W wieku 12 lat rodzice wysłali go do gimnazjum do Wrocławia. Tam też studiował w seminarium katolickim. Krótko jest wikarym w Siołkowicach, Popielowie, a w roku 1835 zostaje proboszczem w Karłowicach. Tu zakłada pasiekę i, oprócz pracy duszpasterskiej, przez lata prowadzi badania nad życiem pszczół. Odkrywa partogenezę (czyli dzieworództwo) pszczół, konstruuje rozbieralny ul. Efektem tych badań jest dzieło będące przełomem w nauce o pszczelarstwie, które J. Lompa tłumaczy pt.: „Nowe udoskonalone pszczelarstwo księdza plebana Dzierżona w Katowicach na Śląsku”. Dzierżon swoje metody udoskonalał przez lata. W Kopicach pod Grodkowem wspólnie z podskarbim W. Bruckischem zakładają pierwsze Śląskie Towarzystwo Pszczelne,  które propaguje nowoczesne pszczelarstwo w całej Europie. Mimo działalności naukowej nie zapomina o swej parafii, w okresie wiosny ludów upomina się o interesy mieszkańców, walczy z biurokratyzmem, co jest przyczyną częstych konfliktów z ówczesną władzą państwową, a także kościelną. W Karłowicach mieszka do r. 1874, po czym zmuszony jest przenieść się w strony rodzinne, zamieszkuje w Granicach Łowkowickich. Zmarł 26 X 1906 r. Pochowany w rodzinnych Łowkowicach. Muzeum imienia Jana Dzierżona znajduje się w Kluczborku.

* W Karłowicach przy drodze stoją dwie okazałe 250-letnie lipy drobnolistne, a przy drodze w kierunku Kuźni (ulica Pokojowa) jeszcze pięć dębów szypułkowych (w tym jeden uschnięty). **Aleja dębowa.
Przy drodze prowadzącej na zachód, od przejazdu kolejowego na długości 850 metrów ciągnie się dość nieregularna aleja dębowa. W końcowym odcinku rozwidla się, w prawo prowadzi dalej szosa w kierunku Brzegu, w lewo droga bita do Starych Kolni. 18 dębów (14 – dwustuletnich i 4 – trzystuletnie) uznano za pomniki przyrody. Najgrubszy okaz rośnie na przejeździe kolejowym (od strony Karłowic) – ma 616 cm pierśnicy [1997 r.]. Cztery sztuki osiągnęły ponad 5 metrów: 522, 507, 537 i 517 cm, a 6 ponad 4 metry [1997 r.].
Tradycja głosi, że aleję posadzono na pamiątkę wygasłej linii Piastów, co jak najbardziej odpowiada wiekowi drzew. Kościół pw. Michała Archanioła, neogotycki z końca XIX w. (wcześniej ewangelicki, od 1945 r. parafialny katolicki). Obok kościoła figura św. Jana Nepomucena przeniesiona spod zamku.